Bebekler doğduktan sonra iki yaşına kadar basit problemleri çözebilme, dil gelişimi ve kullanımında uzmanlaşma özelliklerini edinir.
Erken bilişsel gelişim konusunda üç bakış açısı önemlidir.
Bunlar, Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramı, Bilgi İşleme ve Vygotsky’nin Sosyo-Kültürel Kuramı’dır.
0-2 yaş arası dönem Piaget tarafından duyu motor dönem olarak ifade edilir. Bebekler bu dönemde dünyaları hakkında çok az şey bilirler. Doğumdan itibaren, 1 yaşa kadar bebekler emer, kavrar ve aynı şekilde düşünürler. 1 - 4 ay arasında baş parmaklarını emmek, bir emzik için ağızlarını açmak gibi davranışlar gösterir. 4 - 8 ay arasında bebekler oturur ve nesnelere uzanabilir. 8 - 12 aylık bebekler ise amaçlı davranışlar gösterebilirler. Bu dönemde bebekler bir örtünün altındaki nesneyi bulmaya çalışır. 12 - 18 ay arasında blok dizme veya bir bloğu şekil düzenleyici bir oyuncaktaki boşluklara uydurmak için çevirip itebilir. 18 - 24 ay arasında günlük aktiviteleri taklit ettiği hayali oyunlar oynayabilir.
Bu dönemdeki bazı bilişsel kazanımlar şu şekildedir:
YAŞ | BİLİŞSEL KAZANIM |
---|---|
Doğum - 1 yaş | Meme emmek, ilginç görüntüler ve sesler elde edebilmek için sınırlı motor becerilerin kullanılması |
1 - 4 ay | Nesne sürekliliği farkındalığı, kısa bir gecikmeden sonra bir yetişkinin yüz ifadesinin taklidi |
4 - 8 ay | Nesne özellikleri hakkında gelişmiş bilgi ve temel sayısal bilgi |
8 - 12 ay | Bir örtü ile saklı bir nesneyi arama yeteneği; önceki bir probleme dayanarak basit problemleri çözme becerisi |
12 - 18 ay | Gizlenen veya bir yerden başka yere hareket ettirilen nesneyi aramak;yetişkinlerin yaptığı hareketleri taklit etmek |
18 - 24 ay | Gerçeklerin sembolleri olarak resim ve video farkındalığı |
0 - 2 yaş bebeklik dönemi bilişsel gelişimini destekleyen oyun materyalleri şunlardır:
2 Aydan itibaren: Beşik dönencesi, çıngıraklar, el ile sallandığında ses çıkaran oyuncaklar, düzenli ritimler, ninniler ve şarkılar.
6 Aydan itibaren: İç içe geçen kaplar, dokulu ve bez toplar, doldurulmuş ve yumuşak dokulu bebekler, doldur boşalt oyuncakları, büyük ve küçük bloklar, tencere, tava, kaşık gibi mutfak gereçleri, gerçekçi renkli görselleri olan resimli-kumaş, kağıt vs ekli kitaplar.
12 Aydan itibaren: Büyük oyuncaklar, zil ve davul gibi sallamalı ve vurmalı çalgılar, yaşa uygun yap-bozlar, oyuncak mutfak gereçleri, karton kutular, oyuncak tamir setleri, toplar, kürek ve kova.
Bilgi İşleme Araştırmaları: Bilgi işleme araştırmacıları problem çözme becerileri, hafıza ve dikkat gibi pek çok konuyla ilgilenmişlerdir ve çocukların bir görev ya da problemle karşılaştıklarında, nasıl düşüneceklerini anlamaya çalışmışlardır.
1 - 2 ay arasındaki bebekler çevrelerini tek özelliğine odaklanarak incelemekten, daha kapsamlı incelemeye geçerler. Bir yaşına yaklaştıklarında özellikle oyuncaklarla oynarken dikkatleri artar. Blok sıralama veya küpleri üst üste koyma gibi amaçlı oyunlar oynayan bebekler dikkatlerini sürdürür ve daha karmaşıklaşan görevlerde dikkat süreleri de artar. Ebeveynlerinin (veya bebekle ilgilenen diğer kimselerin) bebeği cesaretlendirmesi (ooo, ne güzel bir oyuncak, hem de ses çıkarıyor! gibi), bebeğin konstantrasyonunun devamlılığını teşvik eder. Araştırmalara göre bebeklerin 10. ayda dikkat odaklanmalarının sürekli desteklenmesi, 18. ayda daha yüksek zeka puanlarına yol açmaktadır (Berk, 2018). Bebeklerin hafızası ise 2 - 18 aylar arasında etkileyici bir şekilde gelişme göstermektedir. Sınıflama becerisi bebeklerde küçük yaşlarda dahi görülerek,12. aya doğru artmaktadır ve daha fazla niteliğe göre sınıflandırma yapabilmektedirler.
Sosyo-Kültürel Bağlam: Vygotsky’nin sosyo-kültürel kuramı, çocukların bilişsel gelişiminde, sosyo-kültürel çevrelerinin önemli etkisi olduğunu vurgular. Yakınsal gelişim bölgesi (ZPD) kavramını tanımlanmıştır: "bağımsız problem çözme ile belirlenen gerçek gelişim düzeyi ve yetişkin rehberliğinde veya daha yetenekli akranlarla işbirliği içinde problem çözme yoluyla belirlenen potansiyel gelişim düzeyi arasındaki mesafe” (Vygotsky, 1978). Vygotsky, bir çocuk belirli bir görev için yakınsal gelişim bölgesinde olduğunda, uygun yardımın sağlanmasının öğrenciye görevi başarması için yeterli "destek" sağlayacağına inanıyordu. Bu destekler, 12. aydan itibaren bebeğin oyun, dil ve problem çözme alanlarındaki gelişmelerle ilişkilidir. Ebeveynlerin veya diğer yetişkinlerin sosyal olarak destekleyici ve cesaretlendirici yaklaşımları bilişsel gelişime katkı sağlar.
DİL GELİŞİMİ
Bebeğin büyüdükçe algısal ve bilişsel olarak gelişmesi dil gelişimi için temel oluşturur. Bebekler 6. ayından itibaren kelimelerin anlamlarını anlamaya başlar ve yaklaşık 12 aylık olduklarında ilk kelimelerini söyler. 18 - 24 ay arasında ise iki kelimeyi birleştirirler.
İlk kelimelerini söylemeden önce bebekler, insanları dinler ve konuşmaya benzer sesler çıkarırlar. İlk iki ay civarında “aaa, ooo” gibi ünlü sesler çıkarmaya başlarlar. 6 ay civarında ise “babababa, dededede” gibi ünlü-ünsüz birlikteliklerini tekrar ederler.
Bebekler tarafından en sık mama, anne, baba, top gibi kelimeler ile bazı ses efektlerinin (vuuuu, patttt gibi) kullanıldığı görülür. Sözcük dağarcıkları her geçen gün artar. Özellikle 18 - 24. aylar arasında yaklaşık 200 kelimeye çıkansözcük kazanımı, okul öncesi yıllara kadar devam eder.